Examenprogramma’s zijn onderdeel van een groter curriculumgeheel. Hoe zou jij een examenprogramma als onderdeel van het curriculum beschrijven?
“Examenprogramma’s zijn allereerst onderdeel van een leerlijn: ze moeten goed aansluiten op de kerndoelen van het primair onderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs aan de ene kant, en afgestemd zijn op de eisen van de samenleving en het vervolgonderwijs aan de andere kant.”
Wanneer heeft een curriculum kwaliteit, en daarbinnen; wanneer heeft een examenprogramma kwaliteit?
“Daar heeft SLO kwaliteitscriteria voor, die ook zijn uitgewerkt in instrumenten. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om de vraag of de inhouden van het curriculum relevant zijn, of doelen systematisch en consistent zijn uitgewerkt en logisch geordend, of het uitvoerbaar is en natuurlijk of het curriculum bij leerlingen leidt tot leren.”
Hoe zorg je daarvoor, binnen dit traject?
“Voor dit actualisatietraject maak ik graag onderscheid tussen inhoudelijke kwaliteit en leerplankundige kwaliteit. Vanzelfsprekend moet er gezorgd worden voor (vak)inhoudelijke kwaliteit. Dat moeten vooral de mensen uit het vak doen, de verantwoordelijkheid hiervoor ligt dan ook bij de vakvernieuwingscommissie. Het is daarmee van belang dat deze commissie is samengesteld uit leraren, vakexperts en curriculumexperts die verschillende expertises en perspectieven inbrengen. Deze commissies hoeven het niet alleen te doen. We ondersteunen hen op verschillende manieren. Om te beginnen met een heldere startnotitie, waarin relevante en actuele ontwikkelingen in de samenleving en het onderwijs benoemd zijn, waar de commissie antwoorden op dient te vinden. Per vak is er een advieskring, bestaande uit experts en vertegenwoordigers van organisaties, die meedenkt. Daarnaast kunnen commissies gebruik maken van experts in het vak of in aspecten van een vak en hebben zij toegang tot diverse experts van SLO.”
Veel expertise paraat dus. En wat bedoel je met leerplankundige kwaliteit? “De wetenschappelijke curriculumcommissie die tijdelijk is ingesteld op verzoek van de Tweede Kamer spreekt over ‘architectuur’. Het gaat om een logische en consistente opbouw van examenprogramma’s over de sectoren heen. Dat helpt scholen, leraren en vooral leerlingen bij de overstap van PO naar onderbouw VO en naar de bovenbouw. Deze architectuur mag geen belemmering vormen voor een goede doorstroom van leerlingen. Ook zijn eisen gesteld aan de wijze waarop eindtermen worden opgesteld. Een eindterm moet daarvoor het juiste uitwerkingsniveau hebben. Ze worden in de nieuwe examenprogramma’s concreter dan nu vaak het geval is en daarmee ondersteunend bij de curriculumontwikkeling op scholen. Verder is in de huidige situatie sprake van verschillende manieren waarop examenprogramma’s en syllabi zijn uitgewerkt. We hebben nu de gelegenheid om dat te optimaliseren.”
'We gaan met goede professionals aan de slag in een goed geregisseerd proces.'
Jij richt je vooral op kwaliteitszorg. Wat stelt jou, als ‘bewaker van het goede proces’, gerust?
“De inrichting van het proces, de werkwijze en momenten van feedback en monitoring, de zorgvuldige selectie van de mensen, de gebundelde expertise. De vakvernieuwingscommissies van de vakken hebben een startdag gehad en de eerste ontwikkel-tweedaagsen zijn ook al geweest. Daarbij heb ik kennis gemaakt met de commissieleden en dat gaf mij veel vertrouwen: we gaan met goede professionals aan de slag in een goed geregisseerd proces.”
Wat kunnen leraren straks verwachten van de examenprogramma’s?
“Examenprogramma’s bieden belangrijke kaders, maar vragen altijd om keuzes en uitwerkingen op school- en/of sectieniveau. Curriculumdocumenten, dus ook deze examenprogramma’s, hebben de functie het gesprek te stimuleren, op de school, binnen de sectie, onder leraren die daarbij hun leerlingen voor ogen hebben. Ik vraag leraren om de examenprogramma’s ook op die manier te benaderen en gebruik te maken van de mogelijkheden die bijvoorbeeld keuzedomeinen en schoolexamens bieden om de leerlingen te bedienen.”
Jeroen Bron is deelprogrammamanager kwaliteitszorg van het programma Actualisatie kerndoelen en examenprogramma’s bij SLO.
Het proces om vanuit een visie tot concrete acties in de klas te kunnen komen |
Van Twaalf tot Achttien zal de komende tijd regelmatig en op verschillende manieren aandacht besteden aan het project Actualisatie kerndoelen en examenprogramma’s.
Over de actualisatie van examenprogramma’s
Het ministerie van OCW heeft in 2021 de opdracht gegeven aan SLO om de examenprogramma’s Nederlands, moderne vreemde talen, wiskunde, natuurwetenschappelijke vakken en maatschappijleer te actualiseren. SLO gaat deze opdracht uitvoeren, samen met de onderwijsprofessionals uit het veld. Hiervoor richt SLO vakvernieuwingscommissies en advieskringen in:
• Voor elk vak of voor verwante vakken is er een vakvernieuwingscommissie die bestaat uit leraren, vakinhoudelijke experts en curriculumexperts, die wordt begeleid door een procesregisseur.
• Elke vakvernieuwingscommissie werkt samen met een advieskring. Deze geeft feedback en reflecteert op tussenproducten van de vakvernieuwingscommissie. De advieskring bestaat uit o.a. vertegenwoordigers van vakverenigingen, wetenschappers, lerarenopleidingen en andere relevante experts passend bij het betreffende vakgebied.
Wat zijn examenprogramma’s? Een examenprogramma is een geheel aan eindtermen. Dit zijn de leerdoelen die beschrijven waar leerlingen mee in aanraking moeten komen, welke inspanning er van hen wordt verwacht met het oog op ervaringen, en wat ze uiteindelijk moeten beheersen. Leerdoelen zijn in de bovenbouw vastgelegd in examenprogramma’s per vak, per schoolsoort en leerweg. In het examenprogramma is ook vastgelegd welke eindtermen deel uitmaken van het centraal examen of van het schoolexamen.
In de komende twee jaren worden de conceptexamenprogramma’s geactualiseerd, te beginnen met de vakken Nederlands en moderne vreemde talen, wiskunde, natuurwetenschappelijke vakken en maatschappijleer. Deze conceptexamenprogramma’s worden vervolgens in de praktijk beproefd.
Wat zijn kerndoelen? Naast de ontwikkeling van examenprogramma’s is ook gestart met de actualisatie van de kerndoelen voor de leergebieden Nederlands, rekenen en wiskunde, burgerschap en digitale geletterdheid.
Kerndoelen zijn de wettelijke kaders voor de kern van de onderwijsinhoud. Deze worden vastgesteld voor het einde van het primair onderwijs en voor het eind van de onderbouw voortgezet onderwijs.
Meer informatie over de actualisatie van de kerndoelen en examenprogramma’s is te vinden op: slo.nl/actualisatie